Paaskerk opgenomen in lijst met 101 naoorlogse gebouwen en monumenten. Na selectie van nieuwe rijksmonumenten is Nederland in één keer honderd en één monumenten rijker. De in deze lijst opgenomen gebouwen zijn gebouwd tijdens de wederopbouwperiode. In deze eerste rijksmonumentenlijst met naoorlogse architectuur uit de periode 1940 tot en met 1958 heeft ook het monument de Paaskerk een verdiende plaats gekregen.

Nog niet eerder zijn er gebouwen uit de naoorlogse periode op de monumentenlijst gezet. Selectiecriteria bij het tot stand komen van deze monumentenlijst was dat het gebouw minimaal vijftig jaar oud moest zijn en een architectuur- en/of cultuurhistorische waarde hebben om in aanmerking te komen. Daarnaast was het van belang dat het monument in behoorlijke staat verkeerd. Aan deze criteria heeft de Paaskerk voldaan en ook nu wordt er door de eigenaar, De Vrije Evangelische Gemeente, nog flink geinvesteerd om het gebouw in optimale conditie te houden. Eén van de werkzaamheden die voor iedereen duidelijk zichtbaar is was het vervangen van de voegen in de enorme gemetselde gevel. En onlangs is de oude pastorie, met achterliggende zalen, grondig renoveert en aangepast aan de eisen van deze tijd.

De architectuur van de wederopbouw is lange tijd als noodzakelijke bouw gezien en zou niet de glans hebben van sierlijke oude gebouwen zoals wij die kennen. Jammer is dat enkele gebouwen in Nederland uit deze periode niet de kans hebben gehad om aan de mening van lelijk gebouw te ontkomen en inmiddels zijn gesloopt. Hieraan zijn in ieder geval de nu opgenomen gebouwen ontkomen en voor de toekomst veilig gesteld.

Iedere Zaankanter zou dit nieuwe Zaanse monument van architect K.L. Sijmons met door Karel Appel geschilderde ramen eens moeten bezoeken.

De ramen zoals Karel Appel die in de Paaskerk heeft gemaakt zijn gebaseerd naar het eerste deel van de bijbel, het boek Genesis. Hieronder een afbeelding van de verschillende ramen en natuurlijk het stukje tekst zoals dat in de bijbel staat.

Raam 1
In het begin schiep God de hemel en de aarde. De aarde was nog woest en doods, en duisternis lag over de oervloed, maar Gods geest zweefde over het water. God zei: ‘Er moet licht komen,’ en er was licht. God zag dat het licht goed was, en hij scheidde het licht van de duisternis; het licht noemde hij dag, de duisternis noemde hij nacht. Het werd avond en het werd morgen. De eerste dag.

Raam 2
God zei: ‘Er moet midden in het water een gewelf komen dat de watermassa’s van elkaar scheidt.’ En zo gebeurde het. God maakte het gewelf en scheidde het water onder het gewelf van het water erboven. Hij noemde het gewelf hemel. Het werd avond en het werd morgen. De tweede dag.

Raam 3
God zei: ‘Het water onder de hemel moet naar één plaats stromen, zodat er droog land verschijnt.’ En zo gebeurde het. Het droge noemde hij aarde, het samengestroomde water noemde hij zee. En God zag dat het goed was. God zei: ‘Overal op aarde moet jong groen ontkiemen: zaadvormende planten en allerlei bomen die vruchten dragen met zaad erin.’ En zo gebeurde het. De aarde bracht jong groen voort: allerlei zaadvormende planten en allerlei bomen die vruchten droegen met zaad erin. En God zag dat het goed was. Het werd avond en het werd morgen. De derde dag.

Raam 4
God zei: ‘Er moeten lichten aan het hemelgewelf komen om de dag te scheiden van de nacht. Ze moeten de seizoenen aangeven en de dagen en de jaren, en ze moeten dienen als lampen aan het hemelgewelf, om licht te geven op de aarde.’ En zo gebeurde het. God maakte de twee grote lichten, het grootste om over de dag te heersen, het kleinere om over de nacht te heersen, en ook de sterren. 17 Hij plaatste ze aan het hemelgewelf om licht te geven op de aarde, om te heersen over de dag en de nacht en om het licht te scheiden van de duisternis. En God zag dat het goed was. Het werd avond en het werd morgen. De vierde dag.

Raam 5
God zei: ‘Het water moet wemelen van levende wezens, en boven de aarde, langs het hemelgewelf, moeten vogels vliegen.’ En hij schiep de grote zeemonsters en alle soorten levende wezens waarvan het water wemelt en krioelt, en ook alles wat vleugels heeft. En God zag dat het goed was. God zegende ze met de woorden: ‘Wees vruchtbaar en word talrijk en vul het water van de zee. En ook de vogels moeten talrijk worden, overal op aarde. Het werd avond en het werd morgen. De vijfde dag.

Raam 6
God zei: ‘De aarde moet allerlei levende wezens voortbrengen: vee, kruipende dieren en wilde dieren.’ En zo gebeurde het. God maakte alle soorten in het wild levende dieren, al het vee en alles wat op de aardbodem rondkruipt. En God zag dat het goed was. God zei: ‘Laten wij mensen maken die ons evenbeeld zijn, die op ons lijken; zij moeten heerschappij voeren over de vissen van de zee en de vogels van de hemel, over het vee, over de hele aarde en over alles wat daarop rondkruipt.’ God schiep de mens als zijn evenbeeld, als evenbeeld van God schiep hij hem, mannelijk en vrouwelijk schiep hij de mensen. Hij zegende hen en zei tegen hen: ‘Wees vruchtbaar en word talrijk, bevolk de aarde en breng haar onder je gezag: heers over de vissen van de zee, over de vogels van de hemel en over alle dieren die op de aarde rondkruipen.’ Ook zei God: ‘Hierbij geef ik jullie alle zaaddragende planten en alle vruchtbomen op de aarde; dat zal jullie voedsel zijn. Aan de dieren die in het wild leven, aan de vogels van de hemel en aan de levende wezens die op de aarde rondkruipen, geef ik de groene planten tot voedsel.’ En zo gebeurde het. God keek naar alles wat hij had gemaakt en zag dat het zeer goed was. Het werd avond en het werd morgen. De zesde dag.

Zo werden de hemel en de aarde in al hun rijkdom voltooid. Op de zevende dag had God zijn werk voltooid, op die dag rustte hij van het werk dat hij gedaan had. God zegende de zevende dag en verklaarde die heilig, want op die dag rustte hij van heel zijn scheppingswerk.
Dit is de geschiedenis van de hemel en de aarde. Zo ontstonden ze, zo werden ze geschapen.

In het vervolg van de schepping wordt verder ingegaan op het paradijs en de schepping van de mens. Wil je hier nog iets meer over lezen?

De ramen zoals deze aan de achterkant van de Paaskerk te zien zijn, maar veel beter van binnen, zijn in 1957 gemaakt door Karel Appel. Deze ramen zijn een impressie van de bijbelse schepping zoals alleen deze schilder dat kon weergeven.

Ondanks dat Karel Appel meest bekend is als schilder zijn de ramen niet beschilderd maar zijn de vormen aangebracht met glas. Voor kenners heten dit dan ook glasapplquéramen. In totaal zijn er zes ramen en dit kwam natuurlijk wel erg goed uit want zo was er voor iedere scheppingsdag één raam. Als we dan denken aan de zevende dag moet je misschien wel zeggen dat wij zelf het zevende raam zijn waardoor wij rustig kunnen kijken naar de schepping.

Als extraatje schilderde Karel Appel nog een tekst op de hagelwitte muur "De ganse schepping wacht met reikhalzend verlangen op het openbaar worden der zonen Gods". Het toenmalige kerkbestuur van de nieuw gebouwde kerk was hier niet erg blij mee en liet de tekst voor de openingsdienst afdekken om de muur vervolgens schoon te maken en over te schilderen. De contouren van de originele tekst waren niet meer te vinden. Daarom is met behulp van projectie de tekst in 2022 terug geplaats. Helemaal exact? Op basis van de beschikbare foto is dit zo goed mogelijk, en met een vrijheid die Karel Appel zeker zou waarderen, gedaan.

Leuk om te weten is dat de ramen niet alleen één van de vroegste glaskunstwerken van Karel Appel zijn maar dat het ook nog één van de eerste keren was dat deze glasappliquétechniek in Nederland is gebruikt. De glasappliquétechniek is in Nederland ontwikkeld in het begin van de jaren vijftig van de vorige eeuw. Bij deze glasappliquétechniek worden stukken gekleurd glas op het bestaande glas gelijmd. Door de verschillende kleuren glas krijg je, als het zonnetje schijnt, een mooi spel van kleur en licht.

Omdat de ramen er ruim 50 jaar ingezeten hebben, en er niet best aan toe waren, is er een aantal jaren geleden door het ICN een oriënterend onderzoek naar de restauratiemogelijkheden gedaan. Omdat er nog helemaal niet veel informatie was over restauratie van dergelijke kunstwerken was veel onderzoek nodig maar konden ook een aantal conclusies gevormd worden.
Zo bleek dat de appliquétechniek verschillende bedreigingen kent. De conditie van de lijm is allesbepalend voor de conditie van het glasappliquéraam. De lijmsoorten die vanaf ongeveer 1950 voor deze techniek werden gebruikt, waren (volgens bronnen) meestal acrylaten. Naar de samenstelling van deze lijmsoorten is eigenlijk nog geen onderzoek gedaan. Maar uit verschillende onderzoeken blijkt dat dat de gebruikte lijmen binnen een relatief korte periode (binnen vijftig jaar) hun werkzaamheid verliezen. Goed mogelijk is dat zon, uv-straling en temperatuur verschillen hierop van invloed zijn. Daarnaast veroorzaakt het verschil in binnen en buiten temperatuur condensvorming. Bij de ramen in de Paaskerk waren de grootste problemen dat de lijm sterk verslechterd en verkleurd was en gaf deze weinig tot geen houvast aan de glasdelen. Omdat de ramen zo slecht waren en er door de jaren veel vuil op en in is gekomen was schoonmaken niet mogelijk.

Verder is bij het maken van de scheppingsramen een uitzonderlijke variatie op de glasappliquétechniek toegepast. Om zwarte partijen te creëren werden stukken blank vensterglas van zwarte verf voorzien. Deze verf was op grote schaal afgebladderd.

Tot 2005 was de toekomst van gebouw en ramen onzeker maar in dat jaar kregen wij de kans om het gebouw, en later ook de ramen, te kopen. Dit bracht natuurlijk wel een verplichting met zich mee want die geweldige ramen moeten natuurlijk behouden worden. Eind 2014 was de restauratie klaar en zijn de ramen teruggeplaatst.

Vrije Evangelische Gemeente Zaandam | Burg. ter Laanplantsoen 21 | 1501 TN Zaandam

T 075-616 8339 | welkom@vegzaandam.nl